Το ελληνικό σύστημα χωρικού σχεδιασμού χαρακτηρίζεται από χαμηλό βαθμό προσαρμοστικότητας σε νέες συνθήκες και διακατέχεται από την ύπαρξη πολλών περιορισμών και δυσνόητων ή πολλές φορές αντιφατικών θεσμικών πλαισίων, που αποθαρρύνουν την αναπτυξιακή διαδικασία. Πρόκειται για ένα συγκεντρωτικό σύστημα στατικό που ρυθμίζει τον χώρο “εκ των προτέρων”. Παράλληλα, η ισχνή σύνδεση του με την αναπτυξιακή πολιτική του κράτους αλλά και η έλλειψη ολοκληρωμένων διαδικασιών αξιολόγησης, καθιστούν πολλά χωρικά σχέδια ετεροχρονισμένα και ως εκ τούτου κατατάσσεται στην κατηγορία των συστημάτων χαμηλής “ωριμότητας”.
Η Γνώμη Πρωτοβουλίας της Ο.Κ.Ε. για τη χωροταξία επιχειρεί να εντοπίσει τα βασικά προβλήματα του χωρικού σχεδιασμού, να προσεγγίσει διερευνητικά τις δυνατότητες επίλυσής τους και να προτείνει τους βασικούς άξονες για ένα νέο πλαίσιο χωροταξικού σχεδιασμού.
Ειδικότερα, στη Γνώμη της Ο.Κ.Ε. εξετάζονται τα βασικότερα προβλήματά του χωροταξικού σχεδιασμού όπως: (α) οι αδυναμίες του συστήματος να παρακολουθήσει τις εξελίξεις και να έχει επικαιροποιημένα χωρικά σχέδια, (β) η έλλειψη αποτελεσματικής αξιολόγησης της εφαρμογής και της αποτελεσματικότητας των χωροταξικών εργαλείων, (γ) οι μεγάλες χρονικές καθυστερήσεις για την εκπόνηση και θεσμοθέτηση των χωροταξικών σχεδίων με αποτέλεσμα να καθίστανται ανεπίκαιρα, (δ) η έλλειψη μηχανισμού επικαιροποίησης των χωροταξικών πλαισίων ώστε να υπάρχει έγκαιρη ανταπόκριση στις σύγχρονες προκλήσεις, (ε) η έλλειψη συντονισμού αφενός, μεταξύ των επιπέδων χωροταξικού σχεδιασμού (εθνικού, περιφερειακού, τοπικού), και αφετέρου μεταξύ χωρικού και αναπτυξιακού σχεδιασμού.
Είναι κρίσιμο πλέον στην Ελλάδα να εξελιχθεί ο χωρικός σχεδιασμός, ώστε να είναι σε άμεση επαφή με τις κοινωνικές αλλαγές, με τις ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής αλλά και με τις προσδοκίες των πολιτών. Στη βάση αυτή, παρατίθενται προτάσεις με τους βασικούς άξονες για την εξέλιξη του χωρικού σχεδιασμού, ούτως ώστε το νέο σύστημα χωρικού σχεδιασμού:
-να απαντά με διακριτούς όρους στις σημερινές αλλά και σε μελλοντικές ανάγκες,
-να θεραπεύει ζητήματα και συγκρούσεις κανόνων που έχουν αναδειχθεί μετά την εφαρμογή του προηγούμενου πλαισίου και
-να θέτει τις βάσεις για την πραγματική προστασία του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος.
Συζήτηση
7 Σχόλια
Καλοτάξιδη η πλατφόρμα που πράγματι αποτελεί ένα καινοτόμο εργαλείο για την ενημέρωση, τη διαφάνεια και τη διεύρυνση της συμμετοχής στην ΟΚΕ.
Απόψεις μου σχετικά με τη γνώμη «Χωροταξικός σχεδιασμός: προβλήματα-προκλήσεις» έχουν ενσωματωθεί στο κείμενο καθώς συμμετείχα στην επιτροπή εργασίας.
ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ : ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ-ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ
Σχετικά με τα αναφερόμενα στην γνώμη που έχει συνταχθεί εκτιμώ ότι έχουν τεθεί τα καίρια ζητήματα επ' ευκαιρία του σχολίου μου θα ήθελα να θέσω τα ακόλουθα ζητήματα.
Προεξάρχουσα θέση στην νέα νομοθετική πρωτοβουλία θα πρέπει να έχει η προστασία του περιβάλλοντος και η αποτροπή περαιτέρω υποβάθμισης του , προς αυτή την κατεύθυνση θα πρέπει να ληφθούν υπόψη στις όποιες νομοθετικές πρωτοβουλίες η αρχή της βιωσιμότητας της αναγκαιότητας. Περαιτέρω οφείλω να επισημάνω ότι τα προγενέστερα νομοθετήματα αντιμετώπιζαν μέρος του προβλήματος, ενδεικτικά αναφέρω το πρόβλημα της άναρχης δόμησης, της αυθαίρετης δόμησης με απότοκο την συνεχή υποβάθμιση του οικιστικού φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος παρατηρήθηκε δε σε πλείστες περιπτώσεις η αδυναμία ή ακόμη και η απουσία εποπτείας και ελέγχου καθώς και πλημμελής άσκηση καθηκόντων από τους ελεγκτικούς μηχανισμούς πχ από τις ΥΔΟΜ ή τις περιφέρειες κλπ με αποτέλεσμα να υπάρχει πληθώρα παραβάσεων χωρίς να επιβάλλονται τα προβλεπόμενα από την ισχύουσα νομοθεσία.
Εκτιμάται ότι για την όποια νομοθετική πρωτοβουλία θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ευθύς εξαρχής η αρχή της καλής νομοθέτησης ούτως ώστε το προκύπτον νομοθέτημα να συμβάλει στην σαφή κατανοητή, λειτουργική νομοθετική πρωτοβουλία η οποία θα απαλείψει τις ασάφειες, θα ορίζονται ειδικά και συγκεκριμένα οι προβλεπόμενες διαδικασίες, οι όποιοι ελεγκτικοί μηχανισμοί να υποχρεούνται σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα να υποβάλλουν τα συμπεράσματα και τις παρατηρήσεις τους, που θα αναδεικνύονται από την εφαρμογή των νομοθετικών προβλέψεων σε συγκεκριμένο φορέα, ο οποίος θα πρέπει να υποβάλλει παρατηρήσεις και οδηγίες στους εμπλεκόμενους φορείς, ούτως ώστε να υπάρχει αλληλεπίδραση και έλεγχος εν τοις πράγμασι.
Θα πρέπει να υπάρξει σαφής νομοθετική πρόβλεψη για τις αρμοδιότητες εκάστου φορέα διότι το μέχρι σήμερα υπάρχον συγκεχυμένο νομοθετικό καθεστώς δημιουργεί προβλήματα και προσκόμματα.
Σε κάθε περίπτωση στην όποια νομοθετική πρωτοβουλία κρίνεται σκόπιμο και αναγκαίο να ληφθεί υπόψη η νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας η οποία έχει διαμορφώσει σαφές πλαίσιο για την ορθή αντιμετώπιση των ζητημάτων -( υπενθυμίζεται ότι κατά το πρόσφατο παρελθόν αρκετά νομοθετήματα κρίθηκαν αντισυνταγματικά από το ΣτΕ ωστόσο από την εφαρμογή τους μέχρι την ακύρωσή τους από το ΣτΕ δημιούργησαν πληθώρα προβλημάτων, τα οποία κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν σπασμωδικά και ανεπαρκώς μεταγενέστερα νομοθετήματα.
Σε ότι αφορά μέτρα που θα ληφθούν και θα αφορούν συγκεκριμένες περιοχές κρίνεται αναγκαία η θεσμοθέτηση διαδικασιών για την συμμετοχή καθ' υλην αρμόδιων φορέων, των τοπικών φορέων ΟΤΑ επιμελητηρίων και πολιτών με διαδικασίες που θα εξασφαλίσουν την συμμετοχή τον πλουραλισμό για την βέλτιστη αντιμετώπιση των προβλημάτων και των ζητημάτων κατά περίπτωση.
Η λήψη οριζόντιων μέτρων χωρίς εξειδικευμένες στοχεύσεις ανά περιοχή "αδικεί" τις τοπικές κοινωνίες δεν συμβάλει στην αντιμετώπιση των ιδιαίτερων προβλημάτων που μπορεί να αντιμετωπίζει μια περιφέρεια η μια περιοχή αντιθέτως δύναται να συντείνει είτε στον πολλαπλασιασμό αυτών είτε στην πρόχειρη επικάλυψη αυτών.
Περαιτέρω η ανάθεση αρμοδιοτήτων σε περιφερειακούς φορείς στα πλαίσια της αποκεντρωμένης διοίκησης πχ δήμους περιφέρειες χωρίς την αναγκαία χρηματοδότηση συνιστά κενό γραμμα ( ενδεικτικά αναφέρεται περίπτωση - πρωτόκολλο κατεδάφισης από το 1997 δεν έχει εκτελεστεί μέχρι το 2020 είτε λόγω συνεχούς αλλαγής αρμοδιοτήτων των φορέων είτε κυρίως λόγω έλλειψης επαρκών οικονομικών διαθεσίμων των φορέων εκτέλεσης).
Ευχαριστώ για την δυνατότητα συμμετοχής
ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ : ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ-ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ
Σχετικά με τα αναφερόμενα στην γνώμη που έχει συνταχθεί εκτιμώ ότι έχουν τεθεί τα καίρια ζητήματα επ' ευκαιρία του σχολίου μου θα ήθελα να θέσω τα ακόλουθα ζητήματα.
Προεξάρχουσα θέση στην νέα νομοθετική πρωτοβουλία θα πρέπει να έχει η προστασία του περιβάλλοντος και η αποτροπή περαιτέρω υποβάθμισης του , προς αυτή την κατεύθυνση θα πρέπει να ληφθούν υπόψη στις όποιες νομοθετικές πρωτοβουλίες η αρχή της βιωσιμότητας της αναγκαιότητας. Περαιτέρω οφείλω να επισημάνω ότι τα προγενέστερα νομοθετήματα αντιμετώπιζαν μέρος του προβλήματος, ενδεικτικά αναφέρω το πρόβλημα της άναρχης δόμησης, της αυθαίρετης δόμησης με απότοκο την συνεχή υποβάθμιση του οικιστικού φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος παρατηρήθηκε δε σε πλείστες περιπτώσεις η αδυναμία ή ακόμη και η απουσία εποπτείας και ελέγχου καθώς και πλημμελής άσκηση καθηκόντων από τους ελεγκτικούς μηχανισμούς πχ από τις ΥΔΟΜ ή τις περιφέρειες κλπ με αποτέλεσμα να υπάρχει πληθώρα παραβάσεων χωρίς να επιβάλλονται τα προβλεπόμενα από την ισχύουσα νομοθεσία.
Εκτιμάται ότι για την όποια νομοθετική πρωτοβουλία θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ευθύς εξαρχής η αρχή της καλής νομοθέτησης ούτως ώστε το προκύπτον νομοθέτημα να συμβάλει στην σαφή κατανοητή, λειτουργική νομοθετική πρωτοβουλία η οποία θα απαλείψει τις ασάφειες, θα ορίζονται ειδικά και συγκεκριμένα οι προβλεπόμενες διαδικασίες, οι όποιοι ελεγκτικοί μηχανισμοί να υποχρεούνται σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα να υποβάλλουν τα συμπεράσματα και τις παρατηρήσεις τους, που θα αναδεικνύονται από την εφαρμογή των νομοθετικών προβλέψεων σε συγκεκριμένο φορέα, ο οποίος θα πρέπει να υποβάλλει παρατηρήσεις και οδηγίες στους εμπλεκόμενους φορείς, ούτως ώστε να υπάρχει αλληλεπίδραση και έλεγχος εν τοις πράγμασι.
Θα πρέπει να υπάρξει σαφής νομοθετική πρόβλεψη για τις αρμοδιότητες εκάστου φορέα διότι το μέχρι σήμερα υπάρχον συγκεχυμένο νομοθετικό καθεστώς δημιουργεί προβλήματα και προσκόμματα.
Σε κάθε περίπτωση στην όποια νομοθετική πρωτοβουλία κρίνεται σκόπιμο και αναγκαίο να ληφθεί υπόψη η νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας η οποία έχει διαμορφώσει σαφές πλαίσιο για την ορθή αντιμετώπιση των ζητημάτων -( υπενθυμίζεται ότι κατά το πρόσφατο παρελθόν αρκετά νομοθετήματα κρίθηκαν αντισυνταγματικά από το ΣτΕ ωστόσο από την εφαρμογή τους μέχρι την ακύρωσή τους από το ΣτΕ δημιούργησαν πληθώρα προβλημάτων, τα οποία κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν σπασμωδικά και ανεπαρκώς μεταγενέστερα νομοθετήματα.
Σε ότι αφορά μέτρα που θα ληφθούν και θα αφορούν συγκεκριμένες περιοχές κρίνεται αναγκαία η θεσμοθέτηση διαδικασιών για την συμμετοχή καθ' υλην αρμόδιων φορέων, των τοπικών φορέων ΟΤΑ επιμελητηρίων και πολιτών με διαδικασίες που θα εξασφαλίσουν την συμμετοχή τον πλουραλισμό για την βέλτιστη αντιμετώπιση των προβλημάτων και των ζητημάτων κατά περίπτωση.
Η λήψη οριζόντιων μέτρων χωρίς εξειδικευμένες στοχεύσεις ανά περιοχή "αδικεί" τις τοπικές κοινωνίες δεν συμβάλει στην αντιμετώπιση των ιδιαίτερων προβλημάτων που μπορεί να αντιμετωπίζει μια περιφέρεια η μια περιοχή αντιθέτως δύναται να συντείνει είτε στον πολλαπλασιασμό αυτών είτε στην πρόχειρη επικάλυψη αυτών.
Περαιτέρω η ανάθεση αρμοδιοτήτων σε περιφερειακούς φορείς στα πλαίσια της αποκεντρωμένης διοίκησης πχ δήμους περιφέρειες χωρίς την αναγκαία χρηματοδότηση συνιστά κενό γραμμα ( ενδεικτικά αναφέρεται περίπτωση - πρωτόκολλο κατεδάφισης από το 1997 δεν έχει εκτελεστεί μέχρι το 2020 είτε λόγω συνεχούς αλλαγής αρμοδιοτήτων των φορέων είτε κυρίως λόγω έλλειψης επαρκών οικονομικών διαθεσίμων των φορέων εκτέλεσης).
Ευχαριστώ για την δυνατότητα συμμετοχής
Με δεδομένες τις παρακάτω διαπιστώσεις του παρόντος Σχεδίου Γνώμης της ΟΚΕ, ότι δηλαδή:
-«Είναι κρίσιμο πλέον στην Ελλάδα να εξελιχθεί ο χωρικός σχεδιασμός, ώστε να είναι σε άμεση επαφή με τις κοινωνικές αλλαγές, με τις ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής αλλά και με τις προσδοκίες των πολιτών. Η εξέλιξη αυτή θα οδηγήσει σε μια νέα νοημοσύνη του χώρου[...]»,
-«Η χωροταξική πολιτική αποτελεί το μέσο επίτευξης της βέλτιστης κοινωνικής και οικονομικής αποδοτικότητας για ένα συγκεκριμένο χώρο, σε ένα συγκεκριμένο χρόνο και με σεβασμό στο περιβάλλον»,
η Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία (Ε.Σ.Α.μεΑ,) μετά λύπης διαπιστώνει την πλήρη απουσία συσχέτισης του χωροταξικού σχεδιασμού με την αναπηρία και την πρσβασιμότητα, οι οποίες αποτελούν δύο κρίσιμες παραμέτρους που δεν μπορεί και δεν πρέπει να αγνοούνται από κανένα σχεδιασμό. Ιδιαίτερα για μια χώρα ταχέως γηράσκουσα και με φθίνοντα πληθυσμό, όπως είναι η Ελλάδα.
Η «νέα νοημοσύνη του χώρου», δεν αρκεί να λαμβάνει υπόψη μόνο «τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των περιοχών, τα μειονεκτήματα και τα προτερήματά τους καθώς και τις δυνατότητες ανάπτυξής τους». Πρέπει να διασφαλίζει ότι οι μελλοντικές πόλεις, κωμοπόλεις και βασικές αστικές υποδομές και υπηρεσίες θα είναι πιο προσβάσιμες, φιλικές προς τον χρήστη και συμπεριληπτικές, ικανοποιώντας τις ανάγκες όλων των ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με αναπηρία και των ηλικιωμένων, δύο ομάδες με παρόμοιες ανάγκες.
Ήδη από το 2003, στην Έκθεση της Ομάδας Εμπειρογνωμόνων, που συγκροτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με θέμα «2010: Μια Ευρώπη προσβάσιμη για όλους» αναφέρεται ότι «Η προσβασιμότητα πρέπει να εξεταστεί μέσα στα πλαίσια της ευρύτερης προοπτικής του χωροταξικού σχεδιασμού. Θα ήταν άσκοπο να σχεδιαστούν προσβάσιμα κτίρια, αν ολόκληρες περιοχές και οι πόλεις εξακολουθούν να είναι μη προσβάσιμες και να δημιουργούν εμπόδια για άτομα με αναπηρίες, μικρά παιδιά και ηλικιωμένους. [...] Η προσβασιμότητα σε όλους πρέπει να αναγνωριστεί ως παράγοντας βιώσιμης ανάπτυξης». Θέση που σήμερα πλέον αντικατοπτρίζεται απόλυτα στον Στόχο 11: «Δημιουργούμε πόλεις και ανθρώπινους οικισμούς χωρίς αποκλεισμούς, ασφαλείς, ανθεκτικούς και βιώσιμους» της Αgenda 2030 για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, την οποία μάλιστα η χώρα μας έχει δεσμευτεί να εφαρμόσει.
Οι αναπτυξιακές πολιτικές (ΕΣΠΑ, ΠΕΠ, ΕΠΑ), κάτω από την πίεση των απαιτήσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των Διαρθρωτικών Ταμείων, έχουν ενσωματώσει πλέον τη διάσταση της μη διάκρισης λόγω αναπηρίας και της προσβασιμότητας, απομένει να συμμορφωθούν προς αυτές και τα πλαίσια του χωροταξικού σχεδιασμού.
Συμπερασματικά λοιπόν μεταξύ των προτεινόμενων από την παρούσα γνώμη της ΟΚΕ κεντρικών στόχων της χωροταξικής και πολεοδομικής μεταρρύθμισης και ιδίως του θεσμικού πλαισίου της κατά την παρούσα συγκυρία πρέπει να συμπεριληφθεί οπωσδήποτε και η ενσωμάτωση στο χωροταξικό σχεδιασμό της διάστασης της αναπηρίας και της προσβασιμότητας στα άτομα με αναπηρία, τους ηλικιωμένους και όλες τις ομάδες με παρόμοιες με αυτούς ανάγκες.
Το, δε, νέο σύστημα χωρικού σχεδιασμού θα πρέπει μεν, όπως ήδη αναφέρεται στην παρούσα γνώμη της ΟΚΕ, (α) με διακριτούς όρους να απαντά στις ανάγκες της σημερινής Ελλάδας αλλά και εκείνης του μέλλοντος, (β) να θεραπεύει ζητήματα και συγκρούσεις κανόνων που έχουν αναδειχθεί μετά την εφαρμογή του προηγούμενου πλαισίου και (γ) να θέτει τις βάσεις για την πραγματική προστασία του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, με γνώμονα την ανάπτυξη και με πρόταγμα τη διαγενεακή αλληλεγγύη. Ταυτόχρονα όμως θα πρέπει να ικανοποιεί απόλυτα τις ανάγκες όλων των πληθυσμιακών ομάδων, ιδιαίτερα των πιο ευάλωτων όπως είναι τα άτομα με αναπηρία, οι ηλικιωμένοι και οι ομάδες με παρόμοιες με αυτούς ανάγκες.
Εκτιμώ ότι η πρωτοβουλία της ΟΚΕ για το πέρασμα στη ψηφιακή εποχή, είναι ένα θετικό βήμα και έχοντας διατρέξει την Πλατφόρμα Διαβούλευσης συνειδητοποιώ ότι είναι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο. Οι απόψεις μου για τη γνώμη πρωτοβουλίας που αφορά τον χωροταξικό σχεδιασμό έχουν ήδη ενσωματωθεί στο πλαίσιο της Επιτροπής Εργασίας στην οποία συμμετείχα.
Βασικές επισημάνσεις επί του Εθνικού Προγράμματος Ανάπτυξης 2021-2025
Θεωρούμε ότι αποτελεί κοινό τόπο το γεγονός ότι οι δημόσιες επενδύσεις αποτελούν ένα πολύ σημαντικό εργαλείο στα χέρια των κυβερνήσεων τόσο για την ανάπτυξη μιας οικονομίας όσο και για την τόνωση της σε περιόδους ύφεσης.
Ωστόσο φαίνεται ότι στην Ελλάδα δεν έχουμε επιτύχει σε καμία από τις δυο προαναφερόμενες λειτουργίες. Τούτο τουλάχιστον προκύπτει από το γεγονός ότι τα χρόνια πριν την οικονομική κρίση, όπου η ελληνική οικονομία αναπτυσσόταν, ο πολλαπλασιαστής των δημοσίων επενδύσεων δεν πέτυχε υψηλούς ρυθμούς συνεισφοράς στη μεγέθυνση του ΑΕΠ. Ενώ κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, το ΠΔΕ απώλεσε περίπου 20 δις σωρευτικά, κάτι που ασφαλώς είχε αρνητική επίδραση στην αναπτυξιακή δυναμική αλλά και στην προσπάθεια ανάσχεσης του υφεσιακού κύματος που ακολούθησε τη δημοσιονομική προσαρμογή.
Στην παρούσα συγκυρία όπου η ελληνική οικονομία φαίνεται πως έχει σταθεροποιηθεί και αρχίζει να παρουσιάζει σημάδια ανάκαμψης, ο ρόλος των δημοσίων επενδύσεων ως τροφοδότη της ελληνικής οικονομίας είναι κομβικός προκειμένου να γεφυρωθεί το επενδυτικό κενό που υπάρχει και το οποίο απαιτεί ένα μείγμα κινητοποίησης δημόσιων και ιδιωτικών δυνάμεων για την επιτάχυνση της αναπτυξιακής διαδικασίας.
Σημειώνουμε ότι η έμφαση στην προσέλκυση των άμεσων ξένων ιδιωτικών επενδύσεων δεν αρκεί από μόνη της να οδηγήσει σε βιώσιμη ανάπτυξη. Εξάλλου οι επενδύσεις αυτές, εφόσον έχουν παραγωγικό και εξωστρεφή προσανατολισμό, θα απαιτήσουν χρόνο για να αναδείξουν την ωφέλεια τους και το θετικό αντίκτυπο στην ελληνική οικονομία και κυρίως στην απασχόληση. Από την άλλη, είναι γνωστό ότι το ελληνικό χρηματοπιστωτικό σύστημα βρίσκεται σε αδυναμία να χρηματοδοτήσει επαρκώς την ελληνική οικονομία και ιδιαίτερα τις μικρές και πολύ μικρομεσαίες επιχειρήσεις που αποτελούν την συντριπτική πλειοψηφία των επιχειρήσεων στην Ελλάδα και προσφέρουν το 85% των θέσεων απασχόλησης στον ιδιωτικό τομέα.
Επομένως, η προσπάθεια ενεργοποίησης του ΠΔΕ για τη ενίσχυση της πραγματικής οικονομίας δεν αποτελεί απλά ένα ακόμα εργαλείο για την επιτάχυνση της αναπτυξιακής διαδικασίας άλλα το κρισιμότερο εργαλείο στην παρούσα χρονική στιγμή.
Στο πλαίσιο αυτό, το «Εθνικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης 2021-2025» συνιστά μια πολύ σημαντική εξέλιξη. Ειδικότερα, η μεσοπρόθεσμη στοχοθεσία και η υπαγωγή των έργων σε στρατηγικούς στόχους και ιεραρχούμενες αναπτυξιακές προτεραιότητες, όπως εισάγεται από το «Εθνικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης 2021-2025», αναγνωρίζεται ως ένα από τα ιδιαίτερα σημαντικά στοιχεία του. Αντίστοιχα, πολύ σημαντική εξέλιξη συνιστά η εφαρμογή ενός Συστήματος Διαχείρισης και Ελέγχου για το Εθνικό ΠΔΕ, μέσα από το οποίο τα έργα και τα προγράμματα θα παρακολουθούνται, θα ελέγχονται και θα αξιολογούνται ως προς την επίτευξη των αποτελεσμάτων τους. Το ολοκληρωμένο συστήματος κατάρτισης, διαχείρισης, παρακολούθησης και ελέγχου του Εθνικού Προγράμματος Ανάπτυξης αποτελεί κρίσιμη διάσταση ως προς την εφαρμογή επιχειρησιακά άρτιων αναπτυξιακών πρωτοβουλιών και έργων.
Τα ως άνω βασικά σημεία του Προγράμματος αναδεικνύουν, μεταξύ άλλων, έναν αναβαθμισμένο ρόλο για το εθνικό σκέλος του ΠΔΕ. Η αναμόρφωση της προγραμματικής διάστασης του εθνικού ΠΔΕ αποτελεί όντως προϋπόθεση ως προς την ανάδειξη του εθνικού σκέλους σε ένα σημαντικό και επιχειρησιακά αποτελεσματικό αναπτυξιακό εργαλείο που θα συμπληρώσει όλες τις παράλληλες προσπάθειες παραγωγικής ανασυγκρότησης της χώρας.
Στο πλαίσιο αυτό, ως ΓΣΕΒΕΕ καταγράφουμε τα εξής σημεία που χρήζουν περαιτέρω συζήτησης και εξειδίκευσης.
Κατ’ αρχάς, προτείνεται η ανάρτηση του σχεδίου ΕΠΑ σε ανοικτή ψηφιακή πλατφόρμα, πριν από την οριστικοποίησή του, με σκοπό τη διατύπωση απόψεων από τους φορείς διαβούλευσης (Υπουργεία, φορείς αυτοδιοίκησης Α’ και Β’ βαθμού, κοινωνικούς και οικονομικούς εταίρους, πολίτες). Η συγκεκριμένη διαδικασία αποτελεί αναντίρρητα θεμελιώδες και ουσιαστικό τμήμα της διαδικασίας σχεδιασμού. Δεδομένης της σημασίας του ΕΠΑ για την επίτευξη των στόχων αναπτυξιακού σχεδιασμού αλλά και βάσει του επιχειρησιακού χαρακτήρα που πλέον λαμβάνει το εθνικό σκέλος, θεωρούμε κρίσιμη επίσης τη σημασία συγκρότησης μιας επιπλέον διαδικασίας διαβούλευσης και επεξεργασίας των επιμέρους που θα έχει χαρακτηριστικά δομημένης, συστηματικής και εξειδικευμένης συζήτησης επί του περιεχομένου των προωθούμενων δράσεων. Συνεπώς, θα προτείναμε επί τούτω τη συγκρότηση μιας Επιτροπής Παρακολούθησης και Ανάπτυξης με συμμετοχή όλων των σχετικών φορέων που προβλέπεται,. Η συγκρότηση και η λειτουργία της Επιτροπής θα έχει ως στόχο την πραγματοποίηση δομημένων διαδικασιών διαβούλευσης και παρακολούθησης των υλοποιούμενων κατευθύνσεων. Η συγκεκριμένη Επιτροπή δεν συνδέεται με το Σύστημα Διαχείρισης και Ελέγχου (ΣΔΕ) -το οποίο προβλέπεται να καθορίζει τις διαδικασίες ενεργοποίησης και εφαρμογής, την παρακολούθηση της πορείας και τον έλεγχο των έργων- αλλά θα αποτελεί τμήμα της διαδικασίας διαβούλευσης.
Κατά δεύτερον, η ανάδειξη του εθνικού σκέλους του ΠΔΕ σε βασικό αναπτυξιακό εργαλείο, θεωρούμε ότι θα πρέπει να συνοδεύεται από την αναγνώριση και την ενίσχυση των βασικών εκείνων πυλώνων που τροφοδοτούν την αναπτυξιακή διαδικασία της χώρας. Είναι γεγονός και συνιστά κοινή παραδοχή ότι οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις διαδραματίζουν έναν κρίσιμο ρόλο ως προς την οικονομική και παραγωγική δραστηριότητα, την οικονομική μεγέθυνση και την αναπτυξιακή διαδικασία εν γένει. Επιπλέον, αποτελεί γεγονός ότι οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις κατέχουν μια κρίσιμη συμβολή στην απασχόληση και την κοινωνική συνοχή. Σε αυτό το πλαίσιο, θεωρούμε ότι η δημιουργία ενός Ειδικού Λογαριασμού για τις μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις (Λογαριασμός ΜμΕ) ως έναν από τους βασικούς τομείς προτεραιότητας των επιμέρους αναπτυξιακών στόχων, θα αποτελέσει ένα σημαντικό στοιχείο που θα εξειδικεύσει, έτι περαιτέρω, το γενικότερο σχεδιασμό και τη στοχοθέτηση του ΕΠΑ. Η πρόβλεψη ως προς τη δημιουργία ενός ειδικού λογαριασμού ΜμΕ, απολύτως εντός του πλαισίου όσων προβλέπονται για τους αναπτυξιακούς στόχους, στοχεύει στη διασφάλιση μιας βασικής προτεραιοποίησης, μεταξύ άλλων, καθώς και σε ένα μόνιμο αναπτυξιακό ενδιαφέρον προς την ενίσχυση των πολύ μικρών και μικρομεσαίων επιχειρήσεων της χώρας.
Ο συγκεκριμένος λογαριασμός θα διακρίνεται από υψηλή αναπτυξιακή σκοπιμότητα και προτείνεται να περιλαμβάνει, εκ προοιμίου, τεθείσες αναπτυξιακές στοχοθετήσεις που θα συμβάλλουν στην ενίσχυση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων ως προς την προσαρμογή τους στη αναδυόμενη οικονομική, τεχνολογική και αναπτυξιακή πραγματικότητα. Ο Λογαριασμός ΜμΕ, ο οποίος θα αποτελούσε ένα υπο-σύνολο προτεραιότητας μέσα στα όρια που τίθενται από το χρονοδιάγραμμα και τους κατανεμημένους πόρους του ΕΠΑ, θα προέκρινε επιχειρησιακά σχετικά έργα που τηρούν τα γενικά κριτήρια αναπτυξιακού σχεδιασμού καθώς και τις τεθείσες αρχές και προδιαγραφές του αναπτυξιακού προγραμματισμού του εθνικού σκέλους. Τέτοια έργα θα αποκτούσαν ιδιαίτερα κρίσιμο αναπτυξιακό χαρακτήρα, για παράδειγμα, ιδιαίτερα προς την κατεύθυνση υποστήριξης «σύγχρονων υποδομών γενικής εφαρμογής» (π.χ. ψηφιακές υποδομές, κέντρα καινοτομίας, δομές υποστήριξης συνεργατικών σχημάτων), στο επίπεδο ενίσχυσης της τεχνολογικής και παραγωγικής αναβάθμισης των μικρών επιχειρήσεων, της πρόσβασης σε τεχνολογικό εξοπλισμό και της αντίστοιχης ενδυνάμωσης του ανθρωπίνου δυναμικού.
Τρίτον, πρέπει να σημειωθεί ότι ιδιαίτερα ως προς τον αναπτυξιακό στόχο της «έξυπνης ανάπτυξης» και δη της διάστασης του ψηφιακού μετασχηματισμού, απαιτείται να ενσωματωθεί ειδική πρόβλεψη –όπως για παράδειγμα ήδη συμπεριλαμβάνονται αναφορές σε κλάδους έντασης γνώσης- για την ψηφιακή μετάβαση των μικρών επιχειρήσεων στο σύνολο των κλάδων της οικονομίας. Είναι σημαντικό να μην παραγνωριστεί το γεγονός ότι ο ψηφιακός μετασχηματισμός δεν αφορά μόνο στην ανάπτυξη των κλάδων-τομέων έντασης γνώσης αλλά και στην υποστήριξη της ψηφιακής προσαρμογής και των υπολοίπων κλάδων της οικονομίας σε επίπεδο χαμηλής και μέσης τεχνολογικής εξειδίκευσης (π.χ. αγροδιατροφή, κατασκευές, μεταποίηση-βιοτεχνική παραγωγή, υπηρεσίες, τουρισμός, εμπόριο).
Ιδιαίτερα σε μια περίοδο ραγδαίων οικονομικών, τεχνολογικών και αναπτυξιακών μεταβολών, η Πολιτεία και οι σχετικοί φορείς καλούμεθα να συμβάλλουμε στην επανεκκίνηση της αναπτυξιακής δυναμικής της ελληνικής οικονομίας έχοντας διανύσει μια μακρά περίοδο οικονομικών δυσχερειών και αναπτυξιακής υστέρησης. Θεωρούμε ότι μέσα από τον συν-σχεδιασμό κατάλληλων εργαλείων με ισχυρή επίδραση σε κρίσιμους κρίκους της αναπτυξιακής αλυσίδας, δημιουργείται η δυνατότητα να συνδράμουμε σε μια ορθώς σχεδιασμένη αναπτυξιακή πολιτική και ένα νέο πρότυπο διαχεόμενης και συμπεριληπτικής κοινωνικο-οικονομικής ανάπτυξης.
Εν κατακλείδι, θεωρούμε δεδομένο ότι η αναβάθμιση του εθνικού προγράμματος ΠΔΕ και η κατοχύρωση της προγραμματικής του διάστασης αποτελεί ένα θετικό βήμα προς την κατεύθυνση δημιουργίας νέων αναπτυξιακών εργαλείων για την ελληνική οικονομία και κοινωνία. Προς την κατεύθυνση αυτή, η ΓΣΕΒΕΕ και οι δομές της παραμένουν στη διάθεση του Υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων ως προς την περαιτέρω τεκμηρίωση των ως άνω σημείων και τη συμβολή στην επιτυχή υλοποίηση της σημαντικής αυτής πρωτοβουλίας.
ΣΤΕΛΙΟΣ ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ
Διπλ/χος Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός
ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ : ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ-ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ
Το θέμα χαρακτηρίζεται ως ιδιαίτερο και ενδιαφέρον. Αφορά το σύνολο των προοπτικών του αναπτυξιακού γίγνεσθαι της χώρας, μετά από τις δυσμενείς επιπτώσεις της επί μία περίπου δεκαετία οικονομικής δυσπραγίας και μέσα σε ένα δύσκολο και ανταγωνιστικό παγκόσμιο περιβάλλον. Προέχει η εύστοχη παραμετροποίηση της κατάστασης με το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της χώρας να δραστηριοποιείται στις γεωγραφικές ενότητες των δύο μεγάλων πολεοδομικών συγκροτημάτων που έχουν ως κέντρα την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Και με τις υπηρεσίες του τουρισμού να είναι το «μάνα εξ ουρανού» για την Εθνική μας Οικονομία.
Στην κατεύθυνση κατάθεσης συμπληρωματικών απόψεων και περιληπτικά, ως γενικότερες παρατηρήσεις μπορεί να σημειώνονται :
1. Ο πληθυσμιακός υπερσυγκεντρωτισμός στα μεγάλα αστικά κέντρα, είναι κοινή διαπίστωση ότι τροχοπεδεί τις παραγωγικές μας δυνατότητες. Κύρια αιτία γένεσης οι «Αθηνοκεντρικού τύπου» επιλογές οι οποίες μέχρι τώρα υιοθετήθηκαν και οι αντιλήψεις που «κυοφόρησαν» αυτές τις αστικών συμφερόντων πολιτικές.
2. Η νομοθεσία, που ανά εποχή θεσπίσθηκε, κρίνεται εκ του αποτελέσματος ανεπαρκής ή στις καλλίτερες περιπτώσεις χωρίς συνέχεια. Όπως είναι οι χωροταξικές προτεραιότητες του Ν.1337/1983 και οι ημιτελείς προσπάθειες -τουλάχιστον για την περιφέρεια- που από την Επιχείρηση Πολεοδομικής Ανασυγκρότησης (Ε.Π.Α.) είχαν δρομολογηθεί
3. Οι νομοθετικές ανεπάρκειες δεν σχετίζονται μόνο με τις «επί της ουσίας» ελλείψεις των οικείων διατάξεων και ρυθμίσεων για τις χωροταξικές προτεραιότητες. Αφορούν και τις ανάγκες συνολικότερης αναθεώρησης της νομοθεσίας μας με την ύπαρξη των απαραίτητων θεσμικών παρεμβάσεων για όλες τις αναπτυξιακές προοπτικές μας. Έστω ότι αποκτάται το καλλίτερο δυνατό πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού. Με ποιο τρόπο μπορεί να θεωρείται ότι το πλαίσιο αυτό θα είναι αποτελεσματικό, εάν δεν υποστηρίζεται και από την υπόλοιπη νομοθεσία της χώρας ; Τα παραδείγματα είναι πολλά και χαρακτηριστικά. Πριν από 50 χρόνια με το 80% περίπου του πληθυσμού να δραστηριοποιείται στις περιφερειακές μας ενότητες, για τη διαχείριση και αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας ίσχυαν συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Σήμερα που τα ποσοστά ως προς την πληθυσμιακή μας κατανομή έχουν αντιστραφεί, πως μπορεί να ισχύουν οι ίδιες κατευθύνσεις ; Δεν θα έπρεπε ως παράδειγμα, οι προοπτικές υλοποίησης των χωροταξικών μας επιλογών να συνοδεύονται και με τη δραστική υποστηρικτική αναθεώρηση της δασικής νομοθεσίας ;
4. Εύστοχος χωροταξικός σχεδιασμός, εκτός όλων των άλλων, σημαίνει και κατοχύρωση των αναπτυξιακών μας προοπτικών. Σημαίνει βέβαια και τη θεσμοθέτηση των κανόνων για την ύπαρξη διαύλων επικοινωνίας και ουσιαστικού διαλόγου με τους φορείς και την Κοινωνία. Σημαίνει παράλληλα και άμβλυνση των αντιλήψεων κρατισμού που ξεκινώντας από τους μηχανισμούς άσκησης εξουσίας διαπερνούν τον κοινωνικό μας ιστό και διαμορφώνουν το παραγωγικό γίγνεσθαι. Σημαίνει εν κατακλείδι δρομολόγηση των ικανών και αναγκαίων πολιτικών που μπορούν να στέκονται στο ύψος των περιστάσεων για να υποστηρίζουν το κοινό δημόσιο συμφέρον, ακόμα και χωρίς να κρίνεται απαραίτητη η ύπαρξη διοικητικών μηχανισμών με γνώρισμα τους ανούσιους γραφειοκρατικούς ελέγχους.
5. Οι εύστοχες χωροταξικές κατευθύνσεις δε μπορεί παρά να συνοδεύονται και από επιλογές ήπιων και αποδεκτών περιβαλλοντικών επιπτώσεων στις χωρικές ενότητες των σχεδιασμών. Η απαίτηση αυτή βέβαια έχει άμεση σχέση με την ύπαρξη πιστοποιημένων, έγκυρων και εύστοχων περιβαλλοντικών θέσεων, απόψεων ή προτάσεων που στις μέρες μας και κυρίως από την πλευρά της Κοινωνίας είναι πολύ δύσκολο να παράγονται. Η ενεργοποίηση θεσμών όπως είναι το «Επιμελητήριο Περιβάλλοντος» και η αναβάθμιση του ρόλου των Μ.Κ.Ο. με την ειδικότερη υποχρέωση να τεκμηριώνονται επιστημονικά οι απόψεις τους, θεωρείται ότι θα μπορούσε να συμβάλουν στην άρση πολλών προβλημάτων.
6. Εάν δεχόμαστε την ανάγκη για μια σωστότερη κατανομή και δραστηριοποίηση του ενεργού πληθυσμού της χώρας στα πλαίσια της ισόρροπης περιφερειακής μας ανάπτυξης, είναι φανερό ότι θα πρέπει να προηγηθεί η ύπαρξη ελκυστικών συνθηκών. Με δεδομένη τη διαχρονική υστέρηση της περιφέρειας σε όλα τα επίπεδα εξυπηρετήσεων, η ανάγκη για την πρόκριση «στοχευμένων» επιλογών θεωρείται προφανής. Οι περιοχές αυτές θα μπορούσε για παράδειγμα να εξαιρούνται από την υποχρέωση νομιμοποίησης των προ του έτους 2011 οικοδομημάτων τους. Όπως επίσης θα έπρεπε να τύχουν ιδιαίτερης επιμέλειας για την ύπαρξη εξυπηρετήσεων ως προς τα ελάχιστα όπως είναι η διασύνδεση με το internet και το τηλεοπτικό δίκτυο της χώρας ή το θέμα απόκτησης υποδομών για εύκολη πρόσβαση στις υπηρεσίες του Ε.Σ.Υ. με δίκτυα ελικοδρομίων.
7. Το μεγαλύτερο ίσως πρόβλημα που άμεσα σχετίζεται με τις αναπτυξιακές μας δυνατότητες και όπως είναι προφανές με όλες τις χωροταξικές μας προτεραιότητες, είναι ο μεγάλος κοινωνικός και οικονομικός δυϊσμός που μπορεί να διαπιστώνεται ανά γεωγραφική ενότητα της χώρας. Αρκεί να σταθμισθεί η κατάσταση που βιώνεται σε μια τυχαία περιοχή της Ευρυτανίας με την όποια ίδιου επιπέδου ενότητα της Κρήτης ή της Ρόδου. Δεν συντρέχει καμία δυνατότητα ουσιαστικής σύγκρισης. Υπάρχουν περιοχές μας που ακόμα και με τις γειτονικές γεωγραφικές τους ενότητες υστερούν σε βαθμό απαράδεκτο. Η ανάταξη αυτών των παθογενειών είναι μονόδρομος και αδήριτη ανάγκη. Θα πρέπει όμως το πλαίσιο των ικανών και αναγκαίων προτεραιοτήτων να είναι ο «κοινός τόπος» όλων των προσπαθειών πολιτικής διαχείρισης των προβλημάτων. Είναι φανερό ότι οι διαφορές θα μπορούσαν να αμβλύνονται με την ύπαρξη ενός συμφωνημένου και με σωστές προοπτικές χωροταξικού σχεδίου. Οι περιφερειακές μας ενότητες υστερούν επειδή κυρίως λόγω της πληθυσμιακής τους συρρίκνωσης, η κεντρική διοίκηση δεν τους δίνει τις δυνατότητες να ανταποκρίνονται στο ρόλο τους. Οι αδυναμίες τους για την παροχή ακόμα και των απαραίτητων υπηρεσιών χαρακτηρίζονται προκλητικά μεγάλες. Είναι γνωστό, για παράδειγμα, ότι από τον ερχόμενο Νοέμβριο σε όλους τους Δήμους της χώρας θα πρέπει να λειτουργούν Υπηρεσίες Δόμησης. Οι μικροί ΟΤΑ που στη συντριπτική τους πλειοψηφία ανήκουν στην περιφέρεια της χώρας είναι προφανές ότι αδυνατούν να ανταποκριθούν. Εκ των πραγμάτων θα οδηγηθούν σε προγραμματικές συμβάσεις για κάλυψη της συγκεκριμένης διοικητικής τους υποχρέωσης, δηλαδή θα προστρέξουν στη βοήθεια των γειτονικών μεγαλύτερων Δήμων ή των Π.Ε.Δ. Συνεπώς και σε σχέση με το ζητούμενο που είναι οι καλλίτερες προοπτικές εξυπηρετήσεων των πολιτών, μάλλον οδηγούμαστε σε «μία από τα ίδια» κατάσταση ….
ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ, ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
α) Σύσταση Ανώτατης Επιτροπής Χωροταξικού Σχεδιασμού.
Για λόγους ισορροπίας και για την κάλυψη των βιώσιμων αναπτυξιακών μας προοπτικών ανά τομέα δραστηριοτήτων, στη συγκεκριμένη επιτροπή κρίνεται σκόπιμο να προταθεί και η ισότιμη συμμετοχή εκπροσώπων της περιφέρειας.
β) Δημιουργία Παρατηρητηρίου Χωροταξίας.
Οι ανάγκες που οδηγούν στη δημιουργία και λειτουργία του Παρατηρητηρίου Χωροταξίας σε Εθνικό επίπεδο, ισχύουν αντίστοιχα και για τις περιφερειακές μας ενότητες. Θεωρείται απαραίτητο να προταθεί και η λειτουργία παρατηρητηρίων διαχρονικής παρακολούθησης και των περιφερειακών χωροταξικών μας σχεδίων .
γ) Για τις απαιτήσεις υιοθέτησης του χρηματοδοτικού εργαλείου «Επιδότηση Χωροταξίας και Περιφερειακής ανάπτυξης» πρέπει ειδικότερα και συμπληρωματικά να αναφερθεί ότι υπάρχουν και άλλες λιγότερο «κοστοβόρες» επιλογές που μπορούν να προκρίνονται. Όπως είναι όσες σχετίζονται με τη σωστή διοικητική υποστήριξη των από χρόνια συστηματικά απαξιωμένων δυνατοτήτων μας, κυρίως στον πρωτογενή τομέα παραγωγής.
δ) Η αποδοτικότητα των χωροταξικών μας επιλογών εξαρτάται άμεσα και από το βαθμό συνέργειας της κοινωνίας. Επίσης έχει προφανή σχέση και με την όσο γίνεται περισσότερο εύστοχη διαχείριση των προβλημάτων από τους καθ’ ύλη αρμόδιους φορείς, δηλαδή τους Ο.Τ.Α. πρώτου και δεύτερου βαθμού. Και για το συγκεκριμένο θέμα, στην περιφέρεια οι ανάγκες είναι περισσότερο έντονες. Η θεσμοθετημένη συμμετοχή των καθ’ ύλη αρμόδιων φορέων, επιμελητηρίων ή επιστημονικών ενώσεων, στις συνεδριάσεις των συλλογικών οργάνων των Ο.Τ.Α. κρίνεται απαραίτητη. Τουλάχιστον ως προς τις προοπτικές αξιοποίησης εξειδικευμένων απόψεων στα ανά περίπτωση, ιδιαίτερης θεματολογίας ή επιστημονικού ενδιαφέροντος θέματα συζήτησης. Όχι μόνο για τα ζητήματα της κοινωνικής συνέργειας αλλά και επί της ουσίας, σε σχέση με τη σωστότερη αντιμετώπιση των προβλημάτων.
Ευχαριστώ για τη δυνατότητα συμμετοχής.